Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm chỉ đạo tăng cường luyện nói cho học sinh Lớp 1 trong môn Tiếng Việt

 Một số kinh nghiệm chỉ đạo tăng cường luyện nói cho học sinh lớp 1 trong môn Tiếng Việt
 I. PHẦN MỞ ĐẦU
 1. Lý do chọn đề tài 
 Vấn đề phát triển lời nói cho học sinh đã được chủ tịch Hồ Chí Minh dạy: 
“Tiếng nói là thứ của cải vô cùng lâu đời và vô cùng quý báu của dân tộc. 
Chúng ta phải giữ gìn nó, quý trọng nó, làm cho nó phổ biến ngày càng rộng 
khắp”. Phải chăng việc làm này bắt đầu từ các trường giáo dục phổ thông, hơn ai 
hết đó là các trường Tiểu học. 
 Bên cạnh đấy, Nghe - Nói - Đọc - Viết (N - N - Đ - V) là những hoạt động 
diễn ra thường xuyên trong cuộc sống chúng ta. Trong bốn dạng hoạt động này 
xét về tần số xuất hiện thì cặp hoạt động Nghe – Nói diễn ra liên tục hơn, 
thường xuyên hơn. Nó mang 2 đặc tính nổi bật: Hoạt động ngôn ngữ nói dạng 
giao tiếp trực tiếp bằng âm thanh trong hoạt động ngôn ngữ và hoạt động mang 
cả hai đặc tính của việc tiếp nhận lời nói lẫn việc tạo lập lời nói.
 Ngoài ra trong dạy học Tiểu học, Nghe – Nói – Đọc – Viết là 4 kỹ năng của 
môn Tiếng Việt. Nếu thiếu một trong bốn kỹ năng nói trên sẽ làm cho người học 
chưa hoàn thành môn học. Một học sinh phát triển bình thường sử dụng các bộ 
phận của cơ thể để học tập và rèn luyện bốn kỹ năng N-N-Đ-V một cách bình 
thường trong đó kỹ năng nói là cần thiết nhất, bởi vì nói chuyện hằng ngày trong 
mọi môi trường: bạn bè, gia đình, làng xóm, thôn buôn, lớp, trường học,  
trong mọi hoàn cảnh: vui, buồn, khó khăn, thông qua việc sử dụng ngôn ngữ 
nói làm cho mọi người hiểu nhau hơn, cuộc sống tốt đẹp hơn. Vậy kỹ năng nói 
là quan trọng nhất trong bốn lỹ năng của môn Tiếng Việt.
 Do đó muốn sử dụng kỹ năng nói một cách có hiệu quả cần phải có sự 
luyện tập thường xuyên, liên tục và có kế hoạch. Có thể khẳng định rằng kỹ 
năng nói chỉ hình thành qua luyện tập và bằng con đường luyện tập. Hiện nay, 
nhà trường phổ thông đang cố gắng hình thành cho học sinh những kỹ năng 
sống cơ bản nhất, trong những kỹ năng ấy kỹ năng giao tiếp là một trong những 
kỹ năng quan trọng. Chính vì vậy việc nghiên cứu tìm ra những biện pháp rèn kỹ 
năng nói có hiệu quả có chất lượng cho học sinh nói chung, học sinh lớp Một 
nói riêng hết sức cần thiết. Bởi lẽ ở lứa tuổi này các em “ăn chưa nên đọi, nói 
chẳng nên lời” chưa biết nói gì, nói như thế nào, phải nói ra sao là đúng với sự 
vật sự việc hiện tại diễn ra xung quanh mình. Với tâm lý lứa tuổi học sinh lớp 
Một như vậy người giáo viên cần phải tìm cách dạy cho học sinh hiểu, biết cách 
nói đúng, nói đủ nói có văn hóa có giáo dục ngay lớp nền móng để tạo đà phát 
triển kỹ năng nói trong môn Tiếng Việt ở các lớp trên giúp cho ba kỹ năng còn 
 Lê Thị Minh Tâm – TH Phan Bội Châu 1 Một số kinh nghiệm chỉ đạo tăng cường luyện nói cho học sinh lớp 1 trong môn Tiếng Việt
không chỉ với mục đích giúp học sinh lớp Một đọc thông viết thạo mà còn giúp 
người học biết nói và nói một cách có văn hóa.
 Là người giáo viên, người đưa nội dung và tinh thần của Bộ Giáo dục & 
Đào tạo trở thành hiện thực phải làm gì, làm như thế nào để có được kết quả cao 
nhất? Theo tôi thiết nghĩ cần phải có hướng chỉ đạo sâu sát từ người phụ trách 
chuyên môn; sự nhiệt tình, miệt mài nghiên cứu tâm lý lứa tuổi học sinh lớp Một 
của giáo viên tham gia giảng dạy; nắm chắc nội dung sách giáo khoa cũng như 
hiểu rõ mục tiêu giáo dục hiện nay. Biết lựa chọn nội dung dạy học hợp lý, đưa 
ra các phương pháp thúc đẩy quá trình tiếp thu kiến thức tự nhiên, dễ hiểu, dễ 
gần và dễ nhớ.
 Mỗi bài học, phần luyện nói mang màu sắc riêng chỉ có ở Tiếng Việt lớp 
Một do đó người dạy phải hướng dẫn học sinh thực hiện hoạt động luyện nói 
trong tiết học một cách bài bản, có hệ thống tránh máy móc rập khuôn. Để nâng 
cao hiệu quả chất lượng luyện nói cho học sinh lớp Một, cần thiết phải định 
hướng, chỉ đạo linh hoạt sử dụng các kỹ năng luyện nói trong mỗi giờ lên lớp; 
cách thức, nội dung luyện nói cần phải có kế hoạch cụ thể, từ dễ đến khó; tạo 
môi trường luyện nói cho học sinh tự nhiên, thoải mái và thân thiện; tất cả giáo 
viên đều có kỹ năng giúp học sinh luyện nói đạt hiệu quả cao. 
 2. Thực trạng
 Phần luyện nói được sách giáo khoa phân biệt rõ ràng, giúp học sinh nhìn 
vào là biết được đó là hoạt động nói, sau khi đã đọc tốt các nội dung âm, vần, 
tiếng, từ và câu. Giáo viên dạy học có căn cứ và sách hướng dẫn chi tiết cho mỗi 
bài, nội dung luyện nói khoảng 2 đến 4 câu/chủ đề nói. Giáo viên dạy học môn 
Tiếng Việt lớp 1 theo quy trình không cắt xén nội dung.
 Nội dung luyện nói trong từng bài được sách giáo khoa xác định rất rõ 
ràng. Mỗi bài luyện nói có một tên gọi cụ thể (trừ 5 bài trong phần Làm quen với 
âm và chữ). Các bài tập luyện nói được sắp xếp cuối mỗi bài dạy âm, vần mới 
và được trình bày bằng tranh minh hoạ, có từ, ngữ chứa âm, vần đã học nói lên 
chủ đề luyện nói. Sang phần Luyện tập tổng hợp được bố trí các bài theo tuần 
với ba chủ điểm lớn: Nhà trường, Gia đình, Thiên nhiên – Đất nước cụ thể.
 Việc tăng cường luyện nói được giáo viên thực hiện trên lớp trong từng 
môn học và nhiều nhất là môn Tiếng Việt. Học sinh đều có đủ sách giáo khoa để 
tham gia luyện nói và học tập. 
 Lê Thị Minh Tâm – TH Phan Bội Châu 3 Một số kinh nghiệm chỉ đạo tăng cường luyện nói cho học sinh lớp 1 trong môn Tiếng Việt
 Đối với học sinh
 Nói không đủ to, 
 Nói đủ to, rõ ràng, Nói đủ to, rõ ràng, 
 chưa rõ ràng, 
 thành câu chưa thành câu Ghi 
 không thành câu
 chú
 SL TL SL TL SL TL
 9 17.6 % 14 27.5% 28 54.9%
 3. Nội dung và hình thức của giải pháp 
 a) Mục tiêu của giải pháp
 Một số giải pháp chỉ đạo giáo viên thực hành luyện nói trong môn Tiếng 
Việt nhằm mang lại cho học sinh kỹ năng nói trong phần luyện nói đạt chuẩn đối 
với học sinh ở mức hoàn thành và trên chuẩn đối với học sinh ở mức hoàn thành 
tốt. Qua đó học sinh biết nói, biết sử dụng từ ngữ nói phù hợp với ngữ cảnh và 
biết giao tiếp trong cuộc sống hàng ngày.
 Giáo viên có kỹ năng tổ chức thực hiện hoạt động luyện nói đạt hiệu quả 
cao.
 b) Nội dung và cách thức thực hiện
 Bước 1: Dự giờ, trao đổi với giáo viên để nắm bắt tình hình thực tế
 Xây dựng kế hoạch dự giờ chuyên đề, đột xuất giáo viên dạy lớp 1 về môn 
Tiếng Việt mỗi chủ đề, dạng bài 1 lần. Ví dụ: Tuần 1 bài 3 âm dấu sắc “/” đại 
diện cho 6 bài đầu dạng nhìn tranh không có chủ đề rõ ràng. Tuần 3 bài 13 âm n, 
m với chủ đề “Bố mẹ/ ba má” đại diện cho các bài luyện nói có chủ đề được ghi 
bằng chữ.
 * Xây dựng tiêu chí đánh giá khi dự giờ
 ** Đối với hoạt động dạy: 
 + PP truyền tải nội dung - Giới thiệu chủ đề
 - Đặt câu hỏi tìm hiểu nội dung tranh, nội dung chủ 
 đề
 + Hình thức tổ chức luyện nói: Nói trước lớp, nói trong nhóm đôi, nhóm 4, 
hội thoại với giáo viên, 
 Lê Thị Minh Tâm – TH Phan Bội Châu 5 Một số kinh nghiệm chỉ đạo tăng cường luyện nói cho học sinh lớp 1 trong môn Tiếng Việt
như thế nào, có hướng chỉ đạo chuyên sâu phần tăng cường luyện nói cho học 
sinh đối với giáo viên sát thực tế đạt hiệu quả.
 Như vậy việc dự giờ, trao đổi với giáo viên để nắm bắt tình hình thực tế 
không chỉ để dự báo, định hướng mà còn tư vấn chỉ đạo trực tiếp cho mỗi giáo 
viên khi tham gia dạy Tiếng Việt lớp Một điều chỉnh phương pháp, hình thức tổ 
chức luyện nói hợp lý có chất lượng cao.
 Bước 2: Chỉ đạo xây dựng thực hiện kế hoạch
 Bồi dưỡng kĩ năng nói cho học sinh là một quá trình lâu dài người giáo 
viên tuyệt đối không nóng vội khi rèn luyện kỹ năng nói cho học sinh. Giáo viên 
cần lưu ý không thể có kết quả nói tốt trong một sớm, một chiều mà cần có thời 
gian để giúp các em sửa chữa tiến bộ trong quá trình giao tiếp được tốt hơn. Do 
vậy tôi chỉ đạo cho giáo viên xây dựng kế hoạch thực hiện ngay khi họ xây dựng 
chương trình dạy học theo tuần, theo bài. Kế hoạch xây dựng hình thức tổ chức 
tăng cường luyện nói ngay trong tiết học Tiếng Việt và tiết học tăng tiết làm thế 
nào để có được các khâu đột phá sau:
 Thứ nhất, tạo cho học sinh có nhu cầu hội thoại tích cực 
 Để tạo ra nhu cầu giao tiếp cho học sinh, giáo viên cần tạo ra những tình 
huống giao tiếp giả định nhưng phải gần gũi và có sức hấp dẫn, kích thích nhu 
cầu nói của các em. Khi đã hoà mình vào hoàn cảnh đã nhập vai giao tiếp thì khi 
ấy các em sẽ thể hiện hết mình, muốn nói thực sự hết mình. Chẳng hạn trước khi 
vào phần luyện nói của bài 29 vần ia với chủ đề “Chia quà” giáo viên đưa ra một 
tình huống: Bác đại diện cha mẹ học sinh của lớp đang phát quà cho các em 
nhân dịp tết Trung thu, hãy tưởng tượng em đưa tay ra nhận quà nhé. Các em 
muốn nói gì khi nhận được quà? Không khí của lớp lúc được nhận quà thế 
nào?...Sau đó khéo léo tích nội dung chủ đề đang học vào giúp học sinh hứng 
khởi nói và có thể nói nhiều hơn.
 Lưu ý khi tiến hành đặt câu hỏi cho hoạt động luyện nói nên chuẩn bị hệ 
thống câu hỏi theo cấu trúc từ dễ đến khó phù hợp với năng lực học tập của học 
sinh trong lớp.
 Tổ chức đàm thoại ở lớp việc làm đầu tiên là giáo viên nêu yêu cầu một 
cách rõ ràng cho mọi đối tượng đều hiểu được vấn đề mà người dạy đặt ra. Khi 
nêu câu hỏi thì phải chọn học sinh có trình độ phù hợp để trả lời, không chỉ tập 
trung vào những học sinh có năng khiếu mà phải tạo điều kiện cho tất cả đối 
tượng tham gia vào quá trình trả lời (nói).
 Lê Thị Minh Tâm – TH Phan Bội Châu 7 Một số kinh nghiệm chỉ đạo tăng cường luyện nói cho học sinh lớp 1 trong môn Tiếng Việt
thương, quan tâm, chăm sóc em hoặc những tình cảm, việc làm của em thể hiện 
sự hiếu thảo của một người cháu, người con đối với ông bà, cha mẹ mình.
 Tăng cường luyện nói cho học sinh lớp Một trong môn Tiếng Việt không 
chỉ ở tiết chính khóa mà giáo viên cần biết sắp xếp thời khóa biểu hợp lý để tăng 
thời lượng luyện nói cho học sinh thông qua tiết luyện tập. Đối với trường dạy 
32 tiết/tuần, lớp Một có 5 tiết luyện tôi chỉ đạo ở học kỳ 1 dành thời gian cho 
luyện môn Tiếng Việt nhiều hơn, ít nhất là 3 tiết/5 tiết để tăng cường luyện nói 
cho các em.
 Ngoài việc chỉ đạo, giao công việc tăng cường luyện nói cho giáo viên 
chủ nhiệm, tôi yêu cầu các giáo viên bộ môn phối kết hợp với giáo viên tiểu học 
dạy lớp Một cùng chia sẻ gánh vác nhiệm vụ luyện nói cho các em với nội dung 
chủ đề đã được học; giúp học sinh được luyện nói nhiều, các em có kỹ năng nói 
góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường.
 Đối với học sinh lớp Một việc ghi nhớ của các em chưa được vững chắc, 
dễ nhớ nhưng cũng rất mau quên nên ngoài việc luyện nói trong giờ Tiếng Việt 
ra giáo viên cần duy trì việc uốn nắn cho các em có được kĩ năng nói thành câu, 
trôi chảy ở các môn khác.
 Chỉ đạo giáo viên xây dựng chuẩn cần đạt để kiểm tra đánh giá học sinh 
luyện nói theo các chủ đề xuyên suốt cả năm học qua phiếu sau: 
 Chủ đề Mức độ cần đạt Ghi chú
Phát âm Nói rõ ràng đủ nghe, nói liền 
 mạch cả câu
Sử dụng nghi thức lời Có thái độ lịch sự, mạnh dạn, tự Nói đúng lượt, nhìn 
nói nhiên khi nói. vào người nghe khi 
 nói
 Biết nói lời chào hỏi, chia tay 
 trong gia đình và trường học.
Đặt và trả lời câu hỏi Biết trả lời đúng vào nội dung 
 câu hỏi.
 Trả lời thành câu
Thuật việc, kể chuyện Kể lại một đoạn hoặc cả câu 
 chuyện có nội dung đơn giản đã 
 được nghe thầy (cô) kể trên lớp 
 Lê Thị Minh Tâm – TH Phan Bội Châu 9