Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp dạy giải toán có lời văn cho học sinh Lớp 1

 A. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chän ®Ò tµi
 Sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và sự thách thức trước 
nguy cơ tụt hậu trong cạnh tranh trí tuệ đang đòi hỏi phải đổi mới giáo dục, 
trong đó có sự đổi mới cơ bản về phương pháp dạy học. Những phương pháp 
dạy học kích thích sự tìm tòi, đòi hỏi sự tư duy của học sinh được đặc biệt chú ý. 
Mục tiêu giáo dục của Đảng đã chỉ rõ: “Đào tạo có chất lượng tốt những người 
lao động mới có ý thức và đạo đức xã hội chủ nghĩa, có trình độ văn hóa phổ 
thông và hiểu biết kỹ thuật, có kỹ năng lao động cần thiết, có óc thẩm mỹ, có 
sức khỏe tốt”. Muốn đạt được mục tiêu này thì dạy và học Toán trong trường 
phổ thông là một khâu quan trọng của quá trình dạy học. Cố thủ tướng Phạm 
Văn Đồng cũng nói về vị trí vai trò của bộ môn toán: “Trong các môn khoa học 
và kĩ thuật, toán học giữ một vị trí nổi bật. Nó có tác dụng lớn đối với kỹ thuật, 
với sản xuất và chiến đấu. Nó là môn thể thao của trí tuệ, giúp chúng ta nhiều 
trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận, phương pháp 
học tập, phương pháp giải quyết các vấn đề, giúp chúng ta rèn luyện trí thông 
minh sáng tạo. Nó còn giúp chúng ta rèn luyện nhiều đức tính quý báu như: cần 
cù và nhẫn nại, tự lực cánh sinh, ý chí vượt khó, yêu thích chính xác, ham 
chuộng chân lí”. 
 Để đáp ứng các yêu cầu mà xã hội đặt ra, Giáo dục và Đào tạo phải có 
những cải tiến, điều chỉnh, phải thay đổi nội dung chương trình, đổi mới phương 
pháp giảng dạy phù hợp. Hội nghị ban Chấp hành Trung ương khóa VIII lần thứ 
hai đã chỉ rõ: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục 
lối truyền thụ một chiều, rèn luyện tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp 
dụng phương pháp tiên tiến, phương pháp hiện đại vào quá trình dạy học”. 
Trong luật Giáo dục, khoản 2, điều 24 đã ghi: “Phương pháp giáo dục phổ thông 
phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh; phù hợp với 
đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện 
kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm 
vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Đổi mới cách thực hiện phương pháp dạy 
học là vấn đề then chốt của chính sách đổi mới giáo dục Việt Nam trong giai 
đoạn hiện nay. Đổi mới cách thực hiện phương pháp dạy học sẽ làm thay đổi tận 
gốc nếp nghĩ, nếp làm của các thế hệ học trò – chủ nhân tương lai của đất nước. 
Như vậy, đổi mới phương pháp dạy học sẽ tác động vào mọi thành tố của quá 
 1 2. Môc ®Ých nghiªn cøu:
 Tìm ra những giải pháp giúp giải toán có lời văn cho học sinh lớp 1. Từ 
đó nâng cao hiệu quả trong dạy toán có lời văn nói riêng và toán lớp 1 nói 
chung.
3. §èi t­îng nghiªn cøu
 Một số biện pháp dạy giải toán có lời văn cho học sinh lớp 1
4. Ph¹m vi nghiªn cøu
 Học sinh lớp 1
 Gi¶i to¸n cã lêi v¨n cho häc sinh líp 1
 Tõ tiÕt 81 cho ®Õn tiÕt 108.
5. NhiÖm vô nghiªn cøu.
 Gi¶i to¸n cã lêi v¨n lµ mét trong bèn m¹ch kiÕn thøc trong ch­¬ng tr×nh 
m«n to¸n líp 1(sè vµ phÐp tÝnh, ®¹i l­îng vµ ®o ®¹i l­îng, yÕu tè h×nh häc, gi¶i 
to¸n cã lêi v¨n). Nghiªn cøu d¹y gi¶i to¸n cã lêi v¨n nh»m gióp HS:
 NhËn biÕt thÕ nµo lµ mét bµi to¸n cã lêi v¨n.
 BiÕt gi¶i vµ tr×nh bµy bµi gi¶i c¸c bµi to¸n ®¬n b»ng mét phÐp tÝnh céng 
hoÆc mét phÐp tÝnh trõ.
 B­íc ®Çu ph¸t triÓn t­ duy, rÌn luyÖn ph­¬ng ph¸p gi¶i to¸n vµ kh¶ n¨ng 
diÔn ®¹t ®óng.
 6. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu.
 §Ó nghiªn cøu vµ thùc nghiÖm ®Ò tµi nµy t«i c¨n cø vµo c¸c tµi liÖu chuÈn 
nh­:
 ChuÈn kiÕn thøc kÜ n¨ng to¸n 1
 Ph­¬ng ph¸p d¹y c¸c m«n häc ë líp 1
 Môc tiªu d¹y häc m«n to¸n 1-s¸ch gi¸o viªn.
 To¸n 1- s¸ch gi¸o khoa.
 Mét sè tµi liÖu kh¸c. 
 §Ó thùc hiÖn néi dung cña ®Ò tµi, t«i ®· sö dông mét sè ph­¬ng ph¸p c¬ 
b¶n sau:
 - Tæng hîp lý luËn th«ng qua c¸c tµi liÖu ,s¸ch gi¸o khoa vµ thùc tiÔn d¹y 
häc cña líp 1B- khèi 1- Tr­êng TiÓu häc
 - §¸nh gi¸ qu¸ tr×nh d¹y to¸n - Lo¹i bµi gi¶i to¸n cã lêi v¨n tõ nh÷ng n¨m 
tr­íc vµ nh÷ng n¨m gÇn ®©y.
 - TiÕn hµnh kh¶o s¸t chÊt l­îng häc sinh.
 3 Chương II: Thực trạng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 1
1. Đặc điểm tình hình
a, Thuận lợi :
 Được sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát và luôn được Ban giám hiệu nhà 
trường tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên chúng tôi giao lưu với các trường 
bạn để nâng cao kinh nghiệm trong việc dạy học.
 Nhà trường cũng đã xây dựng cơ sở vật chất cũng như đầu tư trang thiết 
bị để nâng cao việc dạy và học.
 Được sự đồng tình và ủng hộ của phụ huynh học sinh trong mọi hoạt 
động.
 Các em mới bước vào lớp 1 nên phần lớn rất được gia đình quan tâm để ý 
kèm cặp thêm.
b, Khó khăn:
 Vẫn còn một số giáo viên chưa nắm chắc nội dung chương trình sách 
giáo khoa, tiếp cận chuyển đổi phương pháp giảng dạy còn lúng túng, chưa 
phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh.
 Một số giáo viên chưa phân biệt các dạng toán trong “ Dạy toán có lời 
văn”, chưa khắc sâu được các dạng toán, ngại sử dụng đồ dùng minh họa.
 Việc sử dụng công nghệ thông tin còn hạn chế, chưa sử dụng nhiều các 
phương tiện thiết bị dạy học hiện đại,
 Nhiều học sinh chưa biết cách đặt câu lời giải phù hợp. Một số học 
sinh không hiểu nội dung bài toán có lời văn dẫn đến không làm được bài.
 Lớp có một số học sinh yếu, đa số các em đều rơi vào một trong 
những trường hợp, lý do tương đối giống nhau là: tiếp thu chậm, hổng kiến 
thức ở những ngày nghỉ học, trí tuệ kém phát triển, lười, chán học.
 Một số phụ huynh còn chưa quan tâm các em, còn đổ lỗi và đẩy trách 
nhiệm cho giáo viên.
2. Thực trạng
 Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y ë TiÓu häc, ®Æc biÖt d¹y líp 1, t«i nhËn thÊy 
hÇu nh­ gi¸o viªn nµo còng phµn nµn khi d¹y ®Õn phÇn gi¶i to¸n cã lêi v¨n ë líp 
1. HS rÊt lóng tóng khi nªu c©u lêi gi¶i, thËm chÝ nªu sai c©u lêi gi¶i, viÕt sai 
phÐp tÝnh, viÕt sai ®¸p sè. Nh÷ng tiÕt ®Çu tiªn cña gi¶i to¸n cã lêi v¨n mçi líp chØ 
cã kho¶ng 30% sè HS biÕt nªu lêi gi¶i, viÕt ®óng phép tÝnh vµ ®¸p sè. Sè cßn l¹i 
lµ rÊt m¬ hå, c¸c em chØ nªu theo qu¸n tÝnh hoÆc nªu miÖng th× ®­îc nh­ng khi 
 5 Chương III:
 Một số biện pháp dạy toán có lời văn cho học sinh lớp 1
1. Nghiên cứu và nắm chắc nội dung chương trình :
 Để dạy tốt môn Toán lớp 1 nói chung, “Giải bài toán có lời văn” nói 
riêng, điều đầu tiên mỗi giáo viên phải nắm bắt hệ thông hóa nội dung chương 
trình sách giáo khoa. Nhiều người nghĩ rằng Toán Tiểu học, và đặc biệt là toán 
lớp 1 thì ai mà chả dạy được. Đôi khi giáo viên đang trực tiếp giảng dạy cũng rất 
chủ quan và cũng có những suy nghĩ tương tự như vậy. Nhiều khi giáo viên dạy 
bài nào chỉ cốt khai thác kiến thức bài ấy, còn các kiến thức cũ có liên quan giáo 
viên nắm không thật chắc. Người ta thường nói: “Biết 10 dạy 1” chứ không thể “ 
Biết 1 dạy 1” vì kết quả thu được sẽ không còn là một nữa.
 Trong chương trình toán lớp 1, giai đoạn đầu học sinh còn đang học chữ 
nên chưa thể đưa ngay “Bài toán có lời văn”. Mặc dù đến tận tuần 21, học sinh 
mới được chính thức học về “ Bài toán có lời văn” song chúng ta đã ngầm chuẩn 
bị từ xa cho việc làm này ngay từ bài “Phép cộng trong phạm vi 3” (Luyện tập/ 
Tr. 46 ) ở tuần 7.
 Và nó có thể chia thành các mức độ như sau:
 Møc ®é 1: Ngay tõ ®Çu häc kú I c¸c bµi to¸n ®­îc giíi thiÖu ë møc ®é 
nh×n h×nh vÏ- viÕt phÐp tÝnh. Môc ®Ých cho häc sinh hiÓu bµi to¸n qua h×nh vÏ, 
suy nghÜ chän phÐp tÝnh thÝch hîp.
 Th«ng th­êng sau mçi phÐp tÝnh ë phÇn luyÖn tËp cã mét h×nh vÏ gåm 5 « 
vu«ng cho häc sinh chän ghi phÐp tÝnh vµ kÕt qu¶ phï hîp víi h×nh vÏ. Ban ®Çu 
®Ó gióp häc sinh dÔ thùc hiÖn, s¸ch gi¸o khoa ghi s½n c¸c sè vµ kÕt qu¶ : 
VD: Bµi 5 trang 46 
 a)
 1 2 = 3
 ChØ yªu cÇu häc sinh viÕt dÊu céng vµo « trèng ®Ó cã : 1 + 2 = 3
 b) §Õn c©u nµy n©ng dÇn møc ®é - häc sinh ph¶i viÕt c¶ phÐp tÝnh vµ kÕt 
qu¶ 
 1 + 1 = 2
 7 Cßn :.... qu¶ bãng? 
 10 - 3 = 7
 Häc sinh tõng b­íc lµm quen víi lêi thay cho h×nh vÏ, häc sinh dÇn dÇn 
tho¸t ly khái h×nh ¶nh trùc quan tõng b­íc tiÕp cËn ®Ò bµi to¸n. Yªu cÇu häc 
sinh ph¶i ®äc vµ hiÓu ®­îc tãm t¾t, biÕt diÔn ®¹t ®Ò bµi vµ lêi gi¶i bµi to¸n b»ng 
lêi, chän phÐp tÝnh thÝch hîp nh­ng ch­a cÇn viÕt lêi gi¶i.
 Tuy kh«ng yªu cÇu cao, tr¸nh t×nh tr¹ng qu¸ t¶i víi häc sinh, nh­ng cã thÓ 
®éng viªn häc sinh kh¸ giái lµm nhiÒu c¸ch , cã nhiÒu c¸ch diÔn ®¹t tõ mét h×nh 
vÏ hay mét t×nh huèng s¸ch gi¸o khoa. 
 Møc ®é 3: Giíi thiÖu bµi to¸n cã lêi v¨n b»ng c¸ch cho häc sinh tiÕp cËn 
víi mét ®Ò bµi to¸n ch­a hoµn chØnh kÌm theo h×nh vÏ vµ yªu cÇu hoµn thiÖn ( 
tiÕt 81- bµi to¸n cã lêi v¨n ). T­ duy HS tõ h×nh ¶nh ph¸t triÓn thµnh ng«n ng÷, 
thµnh ch÷ viÕt. Gi¶i to¸n cã lêi v¨n ban ®Çu ®­îc thùc hiÖn b»ng phÐp tÝnh céng 
lµ phï hîp víi t­ duy cña HS.
 CÊu tróc mét ®Ò to¸n gåm 2 phÇn: phÇn cho biÕt vµ phÇn hái, phÇn cho 
biÕt gåm cã 2 yÕu tè. 
 Møc ®é 4: §Ó h×nh thµnh c¸ch gi¶i bµi to¸n cã lêi v¨n, s¸ch gi¸o khoa 
®· nªu mét bµi to¸n , phÇn tãm t¾t ®Ò to¸n vµ gi¶i bµi to¸n hoµn chØnh ®Ó häc 
sinh lµm quen.( Bµi to¸n- trang 117)
 Gi¸o viªn cÇn cho häc sinh n¾m v÷ng ®Ò to¸n, th«ng qua viÖc tãm t¾t ®Ò 
to¸n. BiÕt tãm t¾t ®Ò to¸n lµ yªu cÇu ®Çu tiªn để gi¶i bµi to¸n cã lêi v¨n.
 Bµi gi¶i gåm 3 phÇn : c©u lêi gi¶i, phÐp tÝnh vµ ®¸p sè.
 Chó ý r»ng tãm t¾t kh«ng n»m trong lêi gi¶i cña bµi to¸n, nh­ng phÇn tãm 
t¾t cÇn ®­îc luyÖn kü ®Ó häc sinh n¾m ®­îc bµi to¸n ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c. C©u lêi 
gi¶i trong bµi gi¶i kh«ng yªu cÇu mäi häc sinh ph¶i theo mÉu nh­ nhau, t¹o điÒu 
kiÖn cho HS diÔn ®¹t c©u tr¶ lêi theo ý hiÓu cña m×nh. Quy ­íc viÕt ®¬n vÞ cña 
phÐp tÝnh trong bµi gi¶i HS cÇn nhí ®Ó thùc hiÖn khi tr×nh bµy bµi gi¶i. 
 Bµi to¸n gi¶i b»ng phÐp tÝnh trõ ®­îc giíi thiÖu khi HS ®· thµnh th¹o gi¶i 
bµi to¸n cã lêi v¨n b»ng phÐp tÝnh céng. GV chØ h­íng dÉn c¸ch lµm t­¬ng tù, 
thay thÕ phÐp tÝnh cho phï hîp víi bµi to¸n.
 Ở líp 1, HS chØ gi¶i to¸n vÒ thªm, bít víi 1 phÐp tÝnh céng hoÆc trõ, mäi 
HS b×nh th­êng ®Òu cã thÓ hoµn thµnh nhiÖm vô häc tËp mét c¸ch nhÑ nhµng nÕu 
®­îc gi¸o viªn h­íng dÉn cô thÓ.
 GV d¹y cho HS gi¶i bµi to¸n cã lêi v¨n cÇn thùc hiÖn tèt c¸c b­íc sau:
 - §äc kÜ ®Ò bµi: §Ò to¸n cho biÕt nh÷ng g×? §Ò to¸n yªu cÇu g×?
 - Tãm t¾t ®Ò bµi
 9 - Th«ng tin ®· biÕt gåm 2 yÕu tè.
 - C©u hái ( th«ng tin cÇn t×m )
 Tõ ®ã häc sinh x¸c ®Þnh ®­îc phÇn cßn thiÕu trong bµi tËp ë trang116:
 Cã 1 con gµ mÑ vµ 7con gµ con. Hái cã tÊt c¶ bao nhiªu con gµ?
 KÕt hîp gi÷a viÖc quan s¸t tranh vµ tr¶ lêi c©u hái gîi ý cña gi¸o viªn, häc 
 sinh hoµn thµnh bµi to¸n 4 trang 116:
 Cã 4 con chim ®Ëu trªn cµnh , cã thªm 2 con chim bay ®Õn. Hái cã tÊt c¶ 
bao nhiªu con chim? 
 TiÕt 82 Gi¶i to¸n cã lêi v¨n. 
 Gi¸o viªn nªu bµi to¸n . Häc sinh ®äc bµi to¸n
 - §©y lµ bµi to¸n g×? Bµi to¸n cã lêi v¨n.
 - Th«ng tin cho biÕt lµ g× ? Cã 5 con gµ , mua thªm 4 con gµ.
 - C©u hái lµ g× ? Hái nhµ An cã tÊt c¶ mÊy con gµ ? 
 Dùa vµo tranh vÏ vµ tãm t¾t mÉu, GV ®­a ra c¸ch gi¶i bµi to¸n mÉu: 
 Bµi gi¶i
 Nhµ An cã tÊt c¶ lµ:
 5 + 4 = 9 ( con gµ )
 §¸p sè: 9 con gµ
 Bµi 1 (trang117) Häc sinh ®äc bµi to¸n- ph©n tÝch ®Ò bµi- ®iÒn vµo tãm t¾t vµ 
 gi¶i bµi to¸n .
 Tãm t¾t: 
 An cã : 4 qu¶ bãng
 B×nh cã : 3 qu¶ bãng
 C¶ hai b¹n cã :....qu¶ bãng?
 Bµi gi¶i 
 C¶ hai b¹n cã lµ: 
 4+3=7( qu¶ bãng )
 §¸p sè: 7 qu¶ bãng 
 Bµi 2 (trang 118)
 Tãm t¾t:
 Cã : 6 b¹n 
 Thªm: 3 b¹n 
 Cã tÊt c¶ :... b¹n? 
 Bµi gi¶i 
 Cã tÊt c¶ lµ :
 6+3=9( b¹n )
 §¸p sè: 9 b¹n
 11